هستی و عروض

دربارۀ کتاب

شاید بتوان گفت تفکیک میان «وجود» و «ماهیّت»، مهم‌ترین و بنیادی‌ترین مسئله در میان اندیشه‌های فلسفی است. پیش از فارابی، می‌توان مُفاد این تمایز را نزد فیلسوفان برجسته‌ای چون ارسطو، به اجمال و ابهام مشاهده کرد؛ اما بیشترین سهم در بسط و تفصیل این مسئله، از آن فیلسوفان مسلمان و به‌ویژه ابن‌سینا است. ابن‌سینا، در آثار مختلف خود، از مغایرت وجود با ماهیّت سخن گفته؛ اما علاوه بر این نظر، ابن‌سینا از عروض وجود بر ماهیّت نیز سخن گفته است. عبارات ابن‌سینا در باب عروض وجود بر ماهیّت، سبب بروز یک معضل فکری در میان فیلسوفان گردید: از یک سو می‌دانیم که ماهیت بدون وجود تحقّق ندارد، و از سوی دیگر نیز می‌دانیم که در هر عروض، معروض باید پیش از عروضِ عارض تحقّق داشته باشد. حال باید گفت که اگر ماهیت بدون وجود یافت نمی‌شود، پس وجود بر چه عارض می‌شود؟! این پرسش تعجّب‌برانگیز، همان چیزی است که با عنوان «مشکلة عروض وجود بر ماهیّت در فلسفة ابن‌سینا» شناخته می‌شود مشاهده می‌کنیم که نام‌آورانی چون ابن‌رشد، شیخ اشراق، خواجة طوسی، میرداماد و ملاصدرا، هر کدام به سهم خود، در وادی فهم و تحلیل دیدگاه ابن‌سینا گام برداشته، تفسیرهای متفاوتی ارائه کرده‌اند.
این کتاب، روایتی است از سرگذشت این مشکله در جهان اسلام؛ و در تلاش است تا از منظری متفاوت، با مطالعه و شناخت فراگیر فلسفة ابن‌سینا، ابعاد گوناگون این مشکله را واکاوی نموده و راه‌حلّی معتبر و سازگار با نظام فلسفی سینوی معرفی کند.