تنوع تجربۀ دینی

ویلیام جیمز در این کتاب با روشی تجربی و با رجوع به منابع و مستندات فراوان، نحوۀ مواجهۀ انسان را با امر دینی یا امر قدسی کنکاش می‌كند و ضمن ارائۀ تعریفی خاص از دین به نمودها و جلوه‏‌های حیات دینی در صاحبان تجربۀ دینی و مؤمنان در ادیان مختلف می‌پردازد. او از بحث دین و عصب‌شناسی شروع می‌کند و پس از تعریف کلی دین به بررسی دو رویکرد نسبت به دین می‌پردازد: دین سالم‏‌اندیشان و دین بیماراندیشان. در فصل مربوط به ایمان‏‌آوری به شرح مبسوط کیفیت منقلب شدن فرد از بی‌ایمانی به ایمان و شور دینی می‌پردازد و در فصلی دیگر پس از شرح مقام پارسایی، ارزش این کیفیت را در زندگی تبیین می‌کند و پس از آن به‌صورت خاص به عرفان و فلسفه و نسبت آنها با دین نظر می‌اندازد. در پایان کتاب نتیجه‌گیری کلی خود را از آثار و نتایج و ارزش و ضرورت زندگی دینی بیان می‌دارد. کثرت منابع و مستندات پژوهشی و عمق تفکرات و کاوش‌های وی به‏‌راستی حیرت‏‌انگیز است. کتاب تنوع تجربۀ دینی از مهم‌ترین متون کلاسیک و یکی از منابع اصلی در حوزۀ روان‌شناسی و فلسفۀ دین است.